चिकनगुनिया उपचार, लक्षणे, घरगुती उपाय आणि सल्ला

चिकनगुनिया हा एक विषाणूजन्य आजार आहे जो डासांच्या चावण्यामुळे पसरतो. हा आजार प्रामुख्याने एडिस इजिप्ती आणि एडिस अल्बोपिक्टस या डासांमुळे होतो, जे डेंग्यूच्याही प्रसारास कारणीभूत असतात.

भारतात, विशेषतः महाराष्ट्रात, पावसाळ्यात चिकनगुनियाचे रुग्ण मोठ्या प्रमाणात आढळतात. या आजाराची लक्षणे, उपचार पद्धती आणि प्रतिबंधात्मक उपाय याबद्दल सविस्तर माहिती या लेखात दिली आहे.

चिकनगुनिया बरा करण्यासाठी कोणतेही विशिष्ट औषध नाही, परंतु योग्य काळजी आणि वैद्यकीय सल्ल्याने रुग्ण लवकर बरा होऊ शकतो. चला तर मग जाणून घेऊया चिकनगुनिया उपचाराबद्दल संपूर्ण माहिती मराठीत.

चिकनगुनियाची लक्षणे

चिकनगुनिया झालेल्या व्यक्तीला डास चावल्यानंतर ४ ते ८ दिवसांत लक्षणे दिसू लागतात. यामध्ये खालील प्रमुख लक्षणांचा समावेश होतो:

• ताप: अचानक येणारा उच्च ताप (१००-१०४ अंश फॅरेनहाइट) हे चिकनगुनियाचे पहिले लक्षण आहे.
• सांधेदुखी: सांधे दुखणे आणि सूज येणे हे या आजाराचे वैशिष्ट्य आहे. ही दुखापत काही आठवडे किंवा महिने टिकू शकते.
• डोकेदुखी: तीव्र डोकेदुखी आणि थकवा जाणवतो.
• त्वचेवर पुरळ: शरीरावर लाल रंगाचे पुरळ किंवा चट्टे दिसू शकतात.
• अंगदुखी: स्नायू आणि शरीरात वेदना होणे सामान्य आहे.

ही लक्षणे डेंग्यूशी मिळतीजुळती असल्याने, योग्य निदानासाठी डॉक्टरांचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे. चिकनगुनियामुळे मृत्यू होण्याची शक्यता कमी असते, परंतु लहान मुले, वृद्ध आणि ज्यांना मधुमेह किंवा हृदयरोग आहे अशा व्यक्तींना जास्त त्रास होऊ शकतो.

चिकनगुनिया उपचार पद्धती

चिकनगुनियावर कोणतेही विशिष्ट औषध किंवा लस उपलब्ध नाही. उपचार प्रामुख्याने लक्षणांवर आधारित असतात. खालील काही प्रभावी उपचार पद्धती आणि घरगुती उपायांचा अवलंब करता येईल:

१. वैद्यकीय उपचार

• पेनकिलर: सांधेदुखी आणि ताप कमी करण्यासाठी डॉक्टर पॅरासिटामॉल किंवा इतर सौम्य वेदनाशामक औषधे सुचवतात. अस्पिरिन किंवा NSAIDs (नॉन-स्टेरॉइडल अँटी-इन्फ्लेमेटरी ड्रग्स) घेणे टाळावे, कारण यामुळे रक्तस्त्रावाचा धोका वाढू शकतो.
• हायड्रेशन: तापामुळे शरीरात पाण्याची कमतरता होऊ शकते. त्यामुळे भरपूर पाणी, ओआरएस (Oral Rehydration Solution) किंवा नारळ पाणी प्यावे.
• रक्त तपासणी: चिकनगुनियाचे निदान निश्चित करण्यासाठी रक्तातील RT-PCR किंवा IgM अँटीबॉडी टेस्ट केली जाते.

डॉक्टरांचा सल्ला घेतल्याशिवाय कोणतेही औषध घेऊ नये.

२. घरगुती उपाय

चिकनगुनियाच्या लक्षणांवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी काही सोपे घरगुती उपाय प्रभावी ठरतात:

• आले: आल्याचा चहा किंवा आल्याचा रस घेतल्याने सांधेदुखी आणि सूज कमी होण्यास मदत होते. आल्यामध्ये अँटी-इन्फ्लेमेटरी गुणधर्म असतात.
• हळद: हळदीचे दूध किंवा हळद पाण्यात मिसळून प्यायल्याने रोगप्रतिकारक शक्ती वाढते आणि वेदना कमी होतात.
• तुळशीचे पाने: तुळशीच्या पानांचा रस किंवा काढा प्यायल्याने ताप आणि थकवा कमी होतो.
• पपईची पाने: पपईच्या पानांचा रस रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवतो आणि सांधेदुखी कमी करतो. हा उपाय डेंग्यूसाठीही वापरला जातो.
• विश्रांती: शरीराला पुरेशी विश्रांती देणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. जास्त शारीरिक श्रम टाळावेत.

३. आहार

• रुग्णाने हलका आणि पचायला सोपा आहार घ्यावा. उदा., खिचडी, डाळ-भात, सूप, फळांचा रस.
• व्हिटॅमिन सी युक्त पदार्थ (संत्रे, लिंबू, आवळा) खावेत, ज्यामुळे रोगप्रतिकारक शक्ती सुधारते.
• तळलेले, मसालेदार किंवा जड अन्न टाळावे.

चिकनगुनिया प्रतिबंध

चिकनगुनिया टाळण्यासाठी डासांचा प्रादुर्भाव रोखणे गरजेचे आहे. खालील उपायांचा अवलंब करा:

• डास प्रतिबंधक: घरात डासनाशक मलम, कॉइल किंवा मॅट वापरा.
• पाण्याची साठवण: घराभोवती पाणी साठणार नाही याची काळजी घ्या. उदा., गटारे स्वच्छ ठेवा, भांडी झाकून ठेवा.
• संरक्षक कपडे: पूर्ण बाह्यांचे कपडे घाला आणि डासांपासून बचावासाठी जाळीचा वापर करा.
• पावसाळ्यात काळजी: पावसाळ्यात डासांचा प्रादुर्भाव वाढतो, त्यामुळे विशेष खबरदारी घ्या.

चिकनगुनिया आणि दीर्घकालीन परिणाम

काही रुग्णांना चिकनगुनिया बरे झाल्यानंतरही सांधेदुखीचा त्रास दीर्घकाळ राहतो. याला पोस्ट-चिकनगुनिया संधिवात असे म्हणतात. अशा वेळी फिजिओथेरपी, योगासने (उदा., ताडासन, भुजंगासन) आणि डॉक्टरांचा सल्ला घेणे फायदेशीर ठरते.

निष्कर्ष

चिकनगुनिया हा आजार डासांमुळे होतो आणि त्यावर कोणतेही थेट औषध नाही. परंतु योग्य काळजी, घरगुती उपाय आणि वैद्यकीय सल्ल्याने रुग्ण लवकर बरा होऊ शकतो. प्रतिबंध हाच सर्वोत्तम उपाय आहे, त्यामुळे डासांचा प्रादुर्भाव रोखण्यासाठी प्रयत्न करा. जर तुम्हाला किंवा तुमच्या जवळच्या व्यक्तीला चिकनगुनियाची लक्षणे दिसली, तर त्वरित डॉक्टरांचा सल्ला घ्या आणि स्वतःची काळजी घ्या.