अनुक्रमणिका
मानवी शरीराच्या विविध प्रक्रियेत विविध आवश्यक तसेच अनावश्यक पदार्थ तयार होतात. अनावश्यक पदार्थ शरीराबाहेर फेकल्या गेले नाही तर शरीरात जमा होऊन विकृती निर्माण होईल. काही अवयवांद्वारे व संस्थेद्वारे अनावश्यक पदार्थ शरीराबाहेर फेकल्या ( उत्सर्जित ) जाण्याच्या प्रक्रियेला उत्सर्जन म्हणतात. शरीराच्या चयापचयाच्या क्रियेत प्रथिने , पिष्टमय व स्निग्ध पदार्थाचे प्राणवायूच्या संयोगाने ज्वलन होऊन उर्जा , कर्बवायू , पाणी , यूरिया , यूरिक आम्ल , द्रव रुपातील नत्र पदार्थ ( Non Gaseous Nitrogenous waste product ) तयार होतात .
विविध अवयव मिळून मूत्र उत्सर्जित होत असल्यामुळे संबंधित सर्व अवयवांना मूत्र उत्सर्जनसंस्था म्हणतात .
मूत्र उत्सर्जन संस्थेतील अवयव ( Organs of family system ) खालीलप्रमाणे आहेत.
मूत्रपिंड रचना ( Kidney Anatomy in Marathi ):-
मूत्रपिंडाची ढोबळ रचना :-
१ ) बाहय ( Gray ) तंतू पडद्याचे
२ ) मध्य – चरबीचे
३ ) आंतर – श्वेत तंतू पडद्याचे .
मूत्रपिंडाचा बाह्य भाग वक्राकार असून आतील भागात खाच ( Pilum ) असते . खाचेत निला , रोहिणी व मूत्र वाहिनी असते . मूत्रपिंडाचा उभा छेद घेतल्यास दोन भाग पडतात .
१. बाहय ( Cortex ) २ ) आतील ( Medulla ) . या दोन्ही भागात मूत्र गाळण्या ( Nephrons ) व मूत्र गोळा करणा-या नलिका ( Collecting drts ) असतात . प्रत्येक मूत्रपिंडात दहा लाखापेक्षा जास्त मूत्र गाळण्या असून त्या अतिसूक्ष्म व पातळ असतात . नलिकेचे विविध भाग असून सुरवातीचा भाग चहा गाळणीसारखा असतो . हयात केशवाहिन्यांचा गुच्छ असतो .
मूत्र गाळणीचे शेवटचे टोक मूत्र गोळा करणा-या नलिकेत उघडतात . शंकु तंतू आवरण शंकूचे टोक मुत्र गोळा करणारी नासिका मुत्रपिंड मूत्रपिंडाचा उभा छेद कार्य : १. अतिरिक्त पाणी , विविध दूषित पदार्थ , खनिज पदार्थ व काही औषधे शरीराबाहेर टाकणे .
२. शरीराला आवश्यक पाणी , क्षार , ग्लुकोज वगैरे मूत्र गाळणीच्या विविध भागातून शोषून रक्तात परत आणणे . ( अल्डोस्टेरॉन व जलरोधक संप्रेरकाच्या सहाय्याने )
३. शरीरातील पाण्याचे व क्षारांचे संतुलन ठेवून रक्तदाब नियंत्रित ठेवणे .
४. रक्ताला आम्लारी ठेवणे .
५.जीवनसत्व ” ड ” चे चयापचय करणे .
६.लाल रक्त पेशींच्या निर्माण कार्यात सहाय्य करणे .
७. रक्तदाब कमी झाल्यास मूत्रपिंडातून रेनीन स्वाव निघतो , त्यामुळे रक्तदाबाचे नियंत्रण होते.
मूत्रवाहिनी रचना ( Ureter Anatomy in Marathi ) :-
मूत्रवाहिनी आकारमान – मूत्रवाहिनीचा वरचा भाग पसरट असून मूत्रपिंडाच्या खाचेतून द्रोणिकेसोबत जुडलेला असतो . खालचा भाग निमुळता होऊन मूत्राशयात उघडतो .
मूत्रवाहिनीची तीन आवरणे असतात –
१ ) बाह्य -संयोगी पेशीजालाचे
२ ) मध्य – अनैच्छिक स्नायूंचे
३ ) आतील- परिवर्तीय पेशीजालाचे .
मूत्रवाहिनी कार्य ( Ureter Function in Marathi ) :-
मूत्र वाहिनीतील अनैच्छिक स्नायूंच्या आकुंचन व प्रसरणामुळे मूत्रपिंडाच्या द्रोणिकेमध्ये गोळा झालेले मूत्र मूत्राशयात आणले जाते .
मूत्राशय रचना ( Urinary Bladder Anatomy in Marathi ) :-
स्त्री आणि पुरुषाच्या मूत्राशयातील फरक ( Difference Between Male and Female Urinary Bladder in Marathi ) :-
स्त्री मूत्राशय Female Urinary Bladder in Marathi | पुरुष मूत्राशय Male Urinary Bladder in Marathi |
मूत्राशयाच्या मागे गर्भाशय असून मलाशय गर्भाशयाच्या मागे असते असते. | मूत्राशयाच्या मागील भागात मलाशय मूत्राशयाच्या खालील भागात मूत्र नलिकेला पुरस्थ ग्रंथींचा विळखा असतो. |
,
मूत्राशयाला चेतातंतूचा पुरवठा ( Nerve supply of Urinary Bladder in Marathi ) :-
मूत्राशय कार्य ( Urinary Bladder Function in Marathi ) :-
मूत्रनलिका रचना ( Urethra Anatomy in Marathi ) :-
मूत्रनलिका कार्य ( Urethra Function in Marathi ) :-
१ ) मूत्र विसर्जन करणे .
२ ) पुरुषात संभोगानंतर वीर्य बाहेर टाकणे .
लहान मुलात बिछान्यात लघवी ( Nocturnal Enuresis in Marathi ) :-
केंद्रीय चेतासंस्थेचा ( Central Nervous System ) विकास झालेला नसतो. म्हणून लहान मुले नकळत लघवी करतात. रात्री झोपेत घाबरणे , मानसिक असंतुलन किंवा मानसिक ताण वाढल्यास लहान मुले न कळत बिछान्यात लघवी ( Nocturnal Enuresis in Marathi ) करतात .
वृध्द रुग्णात बिछान्यात लघवी ( Nocturnal Enuresis in Marathi ) :-
मज्जा केंद्रांना इजा झाल्यास मूत्राशयद्वाराच्या गोलाकार स्नायूंचे नियंत्रण जाणे , मूत्राशयद्वाराचे स्नायू अशक्त होणे या सर्व प्रकारात स्नायूवरील नियंत्रण होत नसल्यामुळे नकळत लघवी होते .
bhagar-khatana-kay-kalaji-ghyavi-bhagar-vhishbadha-bhagar-acidity Read More
सन २०२३ - २०२४ राष्ट्रीय जंतनाशक दिन १३ फेब्रुवारी २०२४ व २० फेब्रुवारी २०२४ (मॉप… Read More
जंत ( Worm in Marathi ) होणे ही आपल्या देशातली महत्त्वाची समस्या आहे. ग्रामीण भागात… Read More
उष्माघात कारणे, उष्माघात लक्षणे, उष्माघात प्रतिबंध, उष्माघात उपचार, उष्माघात घरगुती उपाय, मराठी माहिती, Heat Stroke… Read More
कोड रोग म्हणजे काय ? कोड रोग म्हणजेच vitiligo मध्ये त्वचेचा रंग जातो, ज्यामुळे, त्वचेवर… Read More
आरोग्यवर्धिनी उपकेंद्र बोरीपार्धी अंतर्गत नाथनगर विद्यालय बोरीपार्धी येथे 21 जून 2022 रोजी जागतिक योग दिन… Read More