हत्तीपाय, हत्तीरोग कारणे, लक्षणे, प्रतिबंध, उपचार Filariasis in Marathi

हत्तीरोग, हत्तीपाय लिम्फैटीरक फायलेरीयासिस (Lymphatic Filariasis in Marathi) यालाच हत्तीरोग या सामान्य नावाने ओळखले जाते. हा एक शरीर विदूप करणारा, शरीर अकार्यक्षम करणारा रोग असून. हत्तीरोग (Filariasis in Marathi) हा डासांच्या चाव्याव्दारे पसरतो.

खालील लेखात हत्तीरोग, हत्तीपाय आजार कारणे, लक्षणे, प्रतिबंध, उपचार संक्रमणाचा धोका कशाला असतो? हत्तीरोगाची लक्षणे काय आहेत? हे संक्रमण मी कसे टाळू शकतो? हत्तीरोगावर कोणते उपाय आहेत? Filariasis in Marathi, Hatti Pay, Hatti Rog Medicine इत्यादि हत्तीरोग, हत्तीपाय आजाराची सर्व माहिती दिलेली आहे.

हत्तीरोग हत्तीपाय रोगाचे स्वरुप:-

What Filariasis in Marathi? What is Filariasis Meaning in Marathi?

हा बूचेरेरीया बँक्रोफ्टी आणि ब्रूजीया मलायी नावाच्या परजीवी जंतूमुळे होणारा आणि डासामुळे प्रसारित होणारा रोग आहे . हया रोगाचा प्रसार क्युलेक्स जातीच्या डासदंशामुळे होतो.

हत्तीरोग ही जागतिक समस्या आहे. जगातील १२० कोटी लोकसंख्येचा भाग हत्तीरोगग्रस्त आहे. ८० देशातील ६० कोटी लोकांना या रोगाची लागण झालेली आहे.

भारतातील समस्या:-

हत्तीरोग ही भारतातील सार्वजनिक आरोग्याच्या दृष्टीने महत्वपूर्ण समस्या आहे. हा रोग देशभर पसरलेला आहे.

त्यातल्या त्यात जास्त प्रमाण असलेली राज्ये म्हणजे उत्तर प्रदेश, बिहार झारखंड, आंध्र प्रदेश, ओरिसा, तामीळनाड, केरळ, गुजरात.

आजमितीस भारतात ५०० कोटी लोक हत्तीरोगग्रस्त प्रदेशात वास्तव्य करतात.

साथरोग शास्त्रीय कारक घटक:-

बूचेरेरिया बँक्रोफ्टी आणि ब्रुजीया मलायी. भारतात वूचेरेरिया बॅक्रोफ्टीमुळे होणारा हत्तीरोग प्राधान्याने आढळतो.

भारतातील हत्तीरोगाच्या एकूण प्रमाणात या हत्तीरोगाचा वाटा ९८ टक्के इतका आहे.

हत्तीरोग जंतूचे जीवनचक्र:-

Information About Filariasis in Marathi, Filariasis in Marathi information, Lymphatic Filariasis Meaning in Marathi:-

1. हत्तीरोगाच्या जंतूचा आकार बारीक धाग्यासमान कृमीसारखा असतो. हे जंतू प्रामुख्याने लसिका संस्थे मध्ये सापडतात. पूर्ण वाढ झालेल्या परजीवी जंतूचे आयुष्य ५ ते १० वर्षे असते.
2. नर – मादीच्या संबंधानंतर मादी कृमी फार मोठया प्रमाणावर गर्भाना जन्म देते. त्यांना मायक्रोफायलेरिया असे म्हणतात.
3. हे मायक्रोफायलेरिया हत्तीरोगाचा संसर्ग झालेल्या माणसाच्या रक्तात, विशेषत : रात्रीच्या वेळी मुबलक प्रमाणात आढळतात.
4. अशा रुग्णाला रात्रीच्या वेळी क्युलेक्स डास चावल्यास रक्त शोपणासोबत जंतू डासांच्या शरीरात प्रवेश करतात, डासाच्या जठरात मायक्रोफायलेरिया पोचल्यावर त्यांच्यावरील बाह्य आवरण गळून पडते
5. आणि ते डासाच्या जठराला भेदून डासांच्या छाती अथवा धडाच्या स्नायूत शिरतात. तिथे त्यांची वाढ व विकास होवून ते संसर्गक्षम बनतात.
6. डासामधील मायक्रोफायलेरियाच्या विकास चक्रास सर्वसाधारणतः १० ते १४ दिवस लागतात. त्यानंतर सूक्ष्म अळीत रुपांतरित झालेले संसर्गक्षम मायक्रोफायलेरिया डासांच्या सोंडेत जातात.
7. असा डास माणसाला चावला की, त्या संसर्गक्षम सूक्ष्म अळयांचा माणसाच्या शरीरात प्रवेश होतो.
8. माणसाच्या शरीरात प्रवेश होताच त्या सूक्ष्म अळया लसिकावाहिन्यात प्रवेश करतात आणि तिथेच साधरणतः वर्षभरात परिपक्व होतात.

१) संसर्गस्त्रोत-

रक्तात मायक्रोफायलेरिया असतात अशा व्यक्ती . एकदा हत्तीरोग पूर्ण विकसित झाला की नंतर मात्र त्या रुग्णाच्या रक्तामध्ये जंतू सापडणे कठीण असते .

२) प्रसार पध्दत:-

Hatti Rog kasa hoto? Spread of Filariasis in Marathi:-

संसर्गक्षम सूक्ष्मअळया सोंडेमध्ये असलेला डास चावला की रोगाचा प्रसार होतो . दोन प्रकारच्या डासांमुळे हत्तीरोगाचा प्रसार होतो

अ ) क्युलेक्स फटिगन्स – बॅक्रॉफ्टीयन हत्तीरोग

ब ) मान्सानॉइडीस – मलायन हत्तीरोग

३) अधिशयन काळ:-

५ ते १० महीने –

हत्तीपाय आजाराचे जंतूनी शरीरात प्रवेश केल्यानंंतर आजाराची लक्षणे निर्माण होण्यास ५ ते १० महिने लागतात.

हत्तीरोग, हत्तीपाय आजार लक्षणे व चिन्हे:-

Symptoms of Filariasis in Marathi, Hatti Rog Symptoms in Marathi:-

या रोगातील प्रमुख लक्षणे म्हणजे – वारंवार येणारा ताप आणि जननेंद्रिये, पाय, हात यावर बेढब व अवाजवी सूज येते. हा रोग प्राणघातक नसला तरीही त्याच्यामुळे व्यंग निर्माण होवून शारीरिक कार्यक्षमता कमी होते.

चार अवस्था:-

१) लक्षणविरहित जंतू शिरकावाची अवस्था:-

हत्तीरोगग्रस्त भागात राहत असूनही लोकांच्या रक्तात रोगजंतूच्या सूक्ष्मअळया किंवा लक्षणे दिसत नाहीत.

२) चिन्ह – लक्षण विरहित जंतू संसर्गावस्था:-

रक्ताच्या तपासणीत रोगजंतूच्या सूक्ष्म अळया दिसतात मात्र रोगाची कोणतीही लक्षणे व चिन्हे दिसत नाहीत.

३) तीव्र लक्षण अवस्था:-

या अवस्थेमध्ये ताप, लसीकाग्रंथीदाह, लसीकाग्रंथीस सूज, पुरुषामध्ये वृपणदाह इ. लक्षणे दिसून येतात.

४) दीर्घकालीन संसर्गावस्था:-

हात, पायावर सूज

बाहय – जननेंद्रियांवर सूज, हायड्रोसील, काइल्युरिया ( Chyluria )

हत्तीरोग नियंत्रण:-

How to Prevent Filariasis in marathi?

१) रुग्णाचा लवकर शोधः-

• हत्तीरोगाचे प्रमाण जास्त असलेल्या प्रदेशातील वरवर निरोगी दिसणा-या व्यक्तीचे रक्त काचपट्टीवर घेतात आणि काचपट्टीवर त्या रक्ताचा दाट थर पसरवून तिचे सूक्ष्मदर्शक यंत्राखाली हत्तीरोगाच्या जंतूसाठी (मायक्रोफायलेरिया) निरीक्षण करतात.
• या तपासणीसाठी व्यक्तीच्या रक्तनमुना रात्रीच्या वेळी घेतात कारण डासांच्या चावण्याच्या सवयीनुसार नेमकयावेळी हे जंतू त्वचेतील रक्तप्रवाहात मुबलक प्रमाणात सापडतात.
• या तपासणीच्या साह्याने रुग्णाचा लवकर शोध घेता येतो.

२) डासांचे नियंत्रणः-

1. डासांची पैदास होणारी स्थळे उदा. उघडी गटारे, डबकी आणि साचलेल्या पाण्याची इतर ठिकाणे अशा स्थळांचा नाश केल्यास क्युलेक्स डास नियंत्रणासाठी त्याचा दूरगामी फार मोठा फायदा होतो.
2. मान्सोनाइड्स डासांच्या नियंत्रणात्मक उपाययोजनेतील महत्वाचा घटक म्हणजे पानथळ जागेतील वनस्पतीचा ( उदा पिस्टीआ ) नायनाट करणे.
3. डास नियंत्रणातील महत्वपूर्ण पण तात्पुरती उपाययोजना म्हणजे डासांच्या पैदासस्थळी अळीमारक तेलाची फवारणी करणे.

३) आरोग्य शिक्षण:-

खरे तर हत्तीरोगास मानव – निर्मित रोगच म्हणावयास हवे. या रोगाचा प्रसार अस्वच्छ वातावरण आणि सांडपाण्याची अयोग्य विल्हेवाट यांच्याशी तो, त्यामुळेच या नियंत्रणासाठी सर्वसामान्य आरोग्य शिक्षण फार महत्वपूर्ण ठरते.

आजकाल हत्तीरोग नियंत्रणासाठी प्राथमिक आरोग्य सेवेकडे साधन म्हणून पाहिले जाते.

हत्तीरोग, हत्तीपाय आजार निदान:-

Diagnosis of Lymphatic Filariasis in Marathi:-

हतीरोग जंतूच्या विशिष्ट सवयीमुळे हे जंतू मानवी रक्तात रात्री मोठ्या प्रमाणात आढळतात त्यामुळे रात्री ८.३० ते १२ दरम्‍यान रक्‍तनमूना घेऊन तपासणी केल्‍यानंतर हत्‍तीरोगाचे निदान करता येते.

हत्तीरोग, हत्तीपाय आजार विशिष्ट उपचार:-

Treatment of Lymphatic Filariasis in Marathi:-

1. ज्‍या रुग्‍णांमध्‍ये मायक्रो फायलेरिया आढळून येतात. अशा रुग्‍णांना डीईसी (डायइथील कारबामाझाईन) या गोळया ६ मिलिग्रॅम प्रतिकिलो शरीराचे वजन (प्रौढ व्यक्‍ती ३०० मिलीग्रॅम ) या प्रमाणात १२ दिवस देण्‍यात येतात.
2. रुग्‍णांने पायाची स्‍वच्‍छता करणे आणि काळजी घेणे तसेच शारीरिक व्‍यायाम करणे हे महत्‍वाचे असते (विकृती व्‍यवस्‍थापन )
3. हत्‍तीरोगाची तीव्र लक्षणांसाठी वैद्यकीय सल्ल्याने योग्‍य उपचार घेणे आवश्‍यक असते.

अ) केवळ हेटोंझान:-

केवळ हेटोंझान ( डायइथील कावामायझिन हेच औषध हत्तीरोग संसर्ग विरोधात परिणामकारक आहे . हे औषध शरीर वजनाच्या प्रत्येक किलोमागे ६ मि.ग्रॅ . एवढया प्रमाणात दररोज याप्रमाणे दोन आठवडयात बारा दिवस ( एकूण १२ मात्रा ) देतात.

हे औषध ज्याप्रमाणे दररोज ( आठवडयात सहा दिवस असे दोन आठवडे ) किंवा आठवडयातून एकदा किंवा महिन्यातून एकदा असेही देता येते.

या औषधामुळे मायक्रोफायलेरिया तर मरतातच पण प्रौढ जंतू देखील बहुतेक मरतात .

ब) डायईथील कार्बामायझिनयुक्त ( DEC ) मीठ:-

डायईथील कार्बामायझिनयुक्त ( DEC ) मीठात प्रति किलो १ ते ४ ग्राम डि. इ.सी मिसळतात, या मीठाचे सेवन ६ ते ९ महिने करावे लागते.

हा एक स्वस्त व परिणामकारक उपाय आहे. लक्षव्दीप येथे डि.इ.सी. युक्त मीठाचा प्रयोग करण्यात आलेला असून याचे परिणाम खूप चांगले मिळाले. इतर ठिकाणी सुध्दा याचा प्रयोग करता येऊ शकतो.

हत्तीरोग, हत्तीपाय संक्रमणाचा धोका कोणाला असतो?

हतीरोग होण्यासाठी अनेक महिने ते वर्षापर्यंत अनेकवेळा डास चावणे आवश्यक असते.

ज्या भागामधे या रोगाचे प्राबल्य आहे अशा ठिकाणी राहणा-या लोकांना संक्रमणाचा अधिक धोका असतो.

हत्तीरोगाची लक्षणे काय आहेत?

What are the Symptoms of Filariasis in Marathi?

• प्रौढ अळ्या मरेतोवर ब-याच लोकांना कोणतीही लक्षणे जाणवत नाहीत. सामान्यतः हा रोग जीवघेणा नाही परंतु तो लसिका यंत्रणा आणि मूत्रपिंडांना कायमचे नुकसान पोचवू शकलो.
• लसिका यंत्रणा नीटपणे कार्य करत नसल्याने हात, स्तन आणि पाय यांच्यात द्राव साठून राहतो. अशी सूज येण्याला लिम्फोडीमा म्हणतात.
• पुरुषांमधे गुप्तांगाजवळ देखील सूज येते. या स्थितीला हायड्रोसिल असे म्हणतात.
• त्याशिवाय, ही सूज आणि लसिका यंत्रणेचे कार्य कमी झाल्याने शरीर विषाणू आणि संक्रमणांचा सामना करण्यास सक्षम राहात नाही.
• या लोकांना त्वचा आणि लसिका यंत्रणेत अधिक प्रमाणात विषाणूचे संक्रमण होते. यामुळे त्वचा घट्ट आणि जाड होते, यालाच हत्तीरोग असे म्हणतात.

हत्तीरोग संक्रमण मी कसे टाळू शकतो?

How to Prevent Filariasis in marathi?

1. प्रतिबंधात्मक उपायांमधे, संपूर्ण समुदायाला अशी देणे ज्यामुळे सूक्ष्म अळ्या मरतील आणि डासांचे नियंत्रण करण्याचा समावेश आहे.
2. डासांचे चावे टाळणे हा प्रतिबंधाचा आणखी एक प्रकार आहे.
3. हत्तीरोगाचे जंतु पसरवणारे डास हे सामान्यतः संध्याकाळी आणि पहाटे चावतात, हत्तीरोगाचे प्राबल्य असलेल्या भागात आपण राहात असाल तर पुढील खबरदारी घ्या.
4. मच्छरदाणी / कीटनाशकाने उपचारीत मच्छरदाणीचा उपयोग करावा, संध्याकाळ ते पहाटेच्या दरम्यान उघड्या त्वचेवर डास निवारक लावावे.

हत्तीरोगावर कोणते उपाय आहेत?

Treatment of Filariasis in marathi:-

ज्या लोकांना प्रौढ अळ्यांचा संसर्ग झाला आहे. त्यांनी रक्तात फिरणा-या सूक्ष्म जतूना मारण्यासाठी औषधाचा ( डीईसी ) एक वार्षिक डोस घ्यावा.

हा डोस प्रौढ अळ्यांना मारत नसला तरी त्यामुळे संसर्गग्रस्त लोकांकडून इतराना रोगाचा प्रसार होणे टाळले जाते.

प्रौढ अळ्या मेल्या तरीही लिम्फोडीमा होऊ शकतो. लिम्फोडीमा आणखी बळावू नये म्हणून अनेक मूलभूत तत्वे पाळता येतील, ती अशी सुजलेला भाग दररोज साबण आणि पाण्याने त्वचा धुवा, कोणत्याही जखमेवर विषाणू – विरोधी क्रीम लावा.

सुजलेला हात किंवा पाय उच धरा आणि त्याला व्यायाम गा म्हणजे द्राव हालता राहील आणि लसिकांचा प्रवाह सुधारेल.

आजकाल हत्तीरोग नियंत्रणासाठी सरकारी प्राथमिक आरोग्य सेवेकडे साधन म्हणून पाहिले जाते.

Copyright Material Don't Copy © 2020