आले ( सुंठ) :-
आर्द्रक आल्याचे झाड एक हात उंच वाढते. त्याच्या मुळ्यांना आले म्हणतात.
सुंठ:- सुकलेल्या आल्याला सुंठ असे म्हणतात.
सुंठीला महौषध ( महाण औषध ) किंवा विश्व भेषज (सर्व विकारांवर उपयोगी ) असेही म्हणतात.
आले – सुंठ गुण :-
आले हे पाचक, सारक, अग्निदीपक आमपाचक, वातशामक, वातानुलोमक, शूल नाशक, रूचिप्रद व कंठास हितकर आहे.
सुंठ लघु, स्निग्ध तिखट पण मधुर विपाकाची व उष्णवीर्य आहे. आले गुरू, तीक्ष्ण, तिखट व उष्ण आहे.
आलेपाक :-
आल्याचा रसात चौपट पाणी व साखर घालून पाक होईपर्यत उकळावे नंतर त्यांत केशर , वेलची , जायफळ , जायपत्री व लवंग यांचे चूर्ण घालून तो भरून ठेवावा .
मात्रा – डोस :-
आल्याचा रस ५ ते १० मिली
सुंठ चूर्ण १ ते २ ग्रॅम.
औषधी उपयोग :-
सूज, घशाचे रोग, खोकला, दमा, पोटफुगी, उलटी व पोटदुखी यांवर उपयोगी. खोकला, दमा , भूक न लागणे व अग्निमाद्यांवर उपयोगी.
१ ) भूक न लागणे :-
आल्याच्या रसात लिंबाचा रस व सैंधव घालून द्यावे.
२ ) अजीर्ण :-
सुंठ व जवखार यांचे चूर्ण गरम पाण्याबरोबर द्यावे.
३ ) ओकारी :-
आल्याचा व कांद्याचा रस प्रत्येकी २ – २ चमचे मिक्स करूनद्यावा.
४ ) आमांश ( आव ) :-
सुंठ , बडिशेप , खसखस व खारीक यांचे चूर्ण गरम पाण्याबरोबर द्यावे.
५ ) कृमी व अग्निमांद्य :-
सुंठ व वावडिंग यांचे चूर्ण मधाबरोबर द्यावे.
६ ) पोटदुखी :-
पोटदुखी – सुंठ , सज्जीक्षार ( सोडा बायकार्ब ) व हिंग यांचे चूर्ण गरम पाण्याबरोबर द्यावे.
७ ) परिणाम शूल :-
जेवण केल्यानंतर जर पोटात दुखत असेल तर त्याला परिणाम शूल असे म्हणतात.
सुंठ, तीळ व गूळ एकत्र कुटून गाईच्या दुधात शिजवून द्यावी.
८ ) संग्रहणी व प्लीहावृद्धी :-
सुंठीच्या काढ्याने सिद्ध केलेले तूप द्यावे.
९ ) मूळव्याध :-
सुंठीचे चूर्ण ताकाबरोबर द्यावे.
१० ) सर्दि पडसे :-
आले किंवा सुंठ दालचिनी व खडीसाखरेबरोबर द्यावे.
११ ) खोकला, दमा :-
( १ ) आल्याचा रस मधाबरोबर घ्यावा.
( २ ) आल्याचा रस दुप्पट खडीसाखर किंवा गुळाबरोबर द्यावा.
१२ ) ताप :-
जीर्ण ज्वर – सुंठ ताकाच्या निवळीत उगाळून २१ दिवस द्यावी.
१३ ) सूज –
( १ ) गुडाईक योग – अर्धा चमचा आल्याचा रस व १ / २ चमचा जुना गूळ – पहिल्या दिवशी . नंतर रोज १ चमचा या प्रमाणे वाढवत दहाव्या दिवशी ५ चमचे आल्याचा रस व ५ चमचे गूळ द्यावा . एक महिना द्यावे.
( २ ) सुंठीची पूड गुळांत कालवून पुनर्नव्याच्या रसात किंवा काढ्यात द्यावी.
१४ ) आमवात:-
सुंठ ४ भाग + बडिशेप १ भाग एकत्र करून गुळाबरोबर खावे.
१५ ) कंबर – पाठ दुखी :-
आल्याच्या रसांत किंवा महाळुगाच्या रसांत तूप घालून द्यावे.
१६ ) अर्धशिशी :-
आल्याचा रस नाकांत पिळावा.
लसूण व सुंठीचे चूर्ण ह्यांनी सिद्ध केलेले गाईचे तूप – १ ते २ चमचे प्रमाणांत द्यावे.
१७ ) श्वेतप्रदर :-
सुंठी सिद्ध दूध गाईचे दूध – १४० मिलि . + पाणी २१० मिलि . + सुठ ८ ग्रॅम + साखर ८ ग्रॅम पाणी आटून जाईपर्यंत उकळावे रोज – सकाळ संध्याकाळी २१ दिवस घ्यावे.
१८ ) वीर्यवृद्धी साठी :-
सुंंठ १० ग्रॅम २० ग्रॅम तुपात तळावी . नंतर त्यात १० ग्रॅम गूळ व ५० मि . लि . पाणी घालून पाणी आटेपर्यंत उकळावे. सकाळी व संध्याकाळी द्यावे.
१९ ) लघवीचे प्रमाण वाढल्यास :-
आल्याचा रसात खडीसाखर घालून दोन वेळा द्यावा.
२० ) लघवीत खर पडणे :-
सुठीच्या काढ्यात हळद व गूळ घालून प्यावा.
आले सुंठ निषिद्ध /वर्ज्य :-
ग्रीष्मवशरद ऋतूत , रक्तपित्त व पांडुरोगात आले – सुंठ देऊ नये.