विकली ऑयन फॉलिक अॅसीड सप्लिमेंटेशन ( WIFS in Marathi ) अ‍ॅनिमिया / रक्तक्षय हा गंभीर स्वरुपाचा सामाजिक स्वास्थ्याची समस्या आहे. त्याचा परिणाम स्त्रिया व मुलांच्या संपुर्ण वाढीवर होतो. रक्तक्षय हा मुला / मुलींच्या विकासाला अध्ययन क्षमतेला आळा घालतो.
दैनंदिन कार्यातील एकाग्रता कमी करतो त्यांना रोग संक्रमणास अधिक विकारक्षम बनवतो. शाळा अनुपस्थिती दर वाढवतो, शारीरीक सक्षमता आणि कार्यक्षमता कमी करतो. किशोरअवस्था / पौंगडाअवस्था हा रक्तक्षयाबाबत हस्तक्षेप करण्यासाठी योग्य काळ आहे.
अपुरे पोषण, शिक्षणाचा अभाव आणि अपुरे लोह व फॅालिक अ‍ॅसिड पुरवणी यामुळे मुले व मुली लोह कमतरतेच्या आणि रक्तक्षयाच्या चक्रात आडकल्या जातात.पौगंडावस्थेतील मुलांच्या वाढीसाठी आवश्यक ती पुर्तता करण्याखेरीज पुरेसेलोहाचे अभिशोषण हे गर्भावस्थेपुर्व व दरम्यान आवश्यक असते.
विकली ऑयन फॉलिक अॅसीड सप्लिमेंटेशन, WIFS in Marathi, Weekly Iron Folic Acid Supplementation in Marathi, Anemia Mukta Bharat in Marathi, Anemia program in Marathi.
अनुक्रमणिका
WIFS मोहिमेची उध्दिष्टे:-
विकली ऑयन फॉलिक अॅसीड सप्लिमेंटेशन मोहिमेची उध्दिष्टे:-
विकली ऑयन फॉलिक अॅसीड सप्लिमेंटेशन मोहिमेच्या या अनुशंगाने खालीलप्रमाणे उध्दिष्टे साध्य करावयाची आहेत.
- किशोरवयीन ( १०-१९ ) वर्षे वयोगटातील मुला / मुलीमधील अ‍ॅनिमियाचे प्रमाण कमी करणे.
- रक्तक्षयामुळे होणा – या माता मृत्यूचे प्रमाण कमी करणे.
- नवजात अर्भक मृत्यू दर व अर्भक मृत्यू दर कमी करणे.
- कमी वजनाचे बालक जन्माला न येणे.
- किशोरवयीन मुला / मुलीमध्ये बौध्दिक , शारीरीक , व मानसिक क्षमतेमध्ये वाढ करणे.
WIFS मोहिमेचे लाभार्थी:-
विकली ऑयन फॉलिक अॅसीड सप्लिमेंटेशन WIFS मोहिमेचे लाभार्थी:-
१० ते किशोरवयीन वयोगट १९ वर्षे पोषण विषयक रक्तक्षय संबोधण्यासाठी केंद्र शासनाने साप्ताहिक लोह व फॉलिक अ‍ॅसिड पुरवणी WIFS कार्यक्रमाचा आरंभ केलेला आहे .राज्यात WIFS कार्यक्रमाची अंमलबजावणी केंद्र शासनाच्या मार्गदर्शक सुचनेनुसार केलेली आहे .
सदर योजनेअंतर्गत शाळेत जाणा-या किशोरवयीन मुले – मुली , शाळेत न जाणा-या किशोरवयीन मुली व विवाहित पण गरोदर नसलेल्या किशोरवयीन मुली या लाभार्थीना दर सोमवारी एक लोहयुक्त गोळी दिली जाते वर्षातून दोन वेळेस ऑगष्ट व फेब्रुवारी मध्ये जंतनाशक गोळयांचा लाभ दिला जातो.
WIFS मोहिमेचा उद्येश:-
विकली ऑयन फॉलिक अॅसीड सप्लिमेंटेशन WIFS मोहिमेचा उद्येश:-
- शासकीय , शासन अनुदानित व नगरपालिकांच्या शाळेतील इयत्ता ६ वी ते १२ वी च्या किशोरवयीन मुला – मुलींनी प्रत्येक सोमवारी लोह व फॉलिक अ‍ॅसीडची १ गोळी आणि वर्षातून दोनदा म्हणजे ६ महिन्यांच्या अंतराने अल्बेंडॅझॉलची १ जंतनाशक गोळी सेवन केल्याची खात्री करणे.
- १० ते १ ९ वर्ष वयोगटातील सर्व किशोरवयीन मुलींना ( विवाहित मुलींसहीत लोह व फॉलिक अॅसीड ची १ गोळी आठवडयातून एकदा देणे आणि अल्बेंडॅझॉल (४०० मिग्रॅ) ची एक गोळी ६ महिन्यातून एकदा जंतनाशक उपचार देणे.
- किशोरवयीन मुला मुलींना आहारातून लोहाचे प्रमाण वाढविण्याकरीता योग्य आहाराचे महत्व सांगणे.
- जंत प्रादुर्भाव टाळण्यासाठी किशोरवयीन मुलींना स्वच्छतेच्या योग्य सवयी लावण्याबाबत प्रोत्साहित करणे. यामध्ये प्रामुख्याने पादत्राणांचा वापर केल्यास जंत प्रादुर्भावास निर्बंध होतो.
WIFS मोहिमेची कार्यप्रणाली:-
विकली ऑयन फॉलिक अॅसीड सप्लिमेंटेशन WIFS मोहिमेची कार्यप्रणाली:-
- साप्ताहिक लोह व फॉलिक अॅसीड गोळी ( WIFS ) देणे. (लोह व फॉलिक अ‍ॅसीडची १ गोळी १०० मि.ग्रॅ.लोह आणि फॉलिक अॅसीड ५०० मायक्रोग्रॅम) वर्षात ५२ आठवडयांकरीता सोमवारी देण्यात यावी.
- मध्यम / तीव्र रक्तक्षय असणारे लक्ष्य गट शोधून त्यांना योग्य आरोग्य संस्थेत रक्तक्षय उपचारासाठी पाठविणे.
- जंत प्रादुर्भाव नियंत्रणासाठी ६ महिन्यांच्या अंतराने वर्षातून दोनदा अल्बेंडॅझॉल (४०० मि.ग्रॅ) च्या गोळया देणे.
- आहारातून लोहाचे प्रमाण वाढविण्याकरीता तसेच आंतडयातील जंत प्रादुर्भावाचा प्रतिबंध करण्याकरिता माहिती देणे व समुपदेशन करणे.
मुख्याध्यापकांची नोडल शिक्षक/शिक्षकांची व अंगणवाडी सेविकांची जबाबदारी:-
- साप्ताहिक लोह व फॉलिक अॅसीड गोळयांच्या पूरवणी कार्यक्रमासाठी २ शिक्षकांची नोडल शिक्षक म्हणून निवड करणे व इतर वर्ग शिक्षकांना माहिती देणे.
- शुध्द पिण्याच्या पाण्याच्या व्यवस्थेची खात्री करणे.
- लोह व फॉलिक अॅसीड आणि अल्बेंडॅझॉल गोळयांच्या योग्य साठवणूकीची खात्री करणे.
- लोह व फॉलिक अॅसीड आणि अल्बेंडॅझॉल गोळयांची मागणी शाळेच्या गरजेनुसार निर्धारित करण करणे.
- लोह व फॉलिक अॅसीड आणि अल्बेंडॅझोल गोळयांचा वार्षिक साठा स्वच्छ, कोरडया व धूळविरहित ठिकाणी आणि प्रत्यक्ष सुर्यप्रकाशापासून दूर साठवावा.
- शाळेच्या साप्ताहिक लोह फॉलिक अॅसीड पूरवणी कार्यक्रम अंमलबजावणीसाठी व प्राचार्य / मुख्याध्यापक यांच्या अध्यक्षतेखाली नोडल शिक्षक, वर्ग प्रतिनिधी आणि आरोग्य सेवक / सेविका यांची समिती स्थापन करुन कार्यक्रमाचे नियमितपणे व्यवस्थापन व संनियंत्रण केले जाईल.
लोह व फॉलिक अॅसीड आणि अल्बेंडॅझॉल गोळयांच्या गरजेचे निर्धारण आणि साठवणूक:-
प्रत्येक शाळेतील नोडल शिक्षक लोह व फॉलिक अॅसीड आणि अल्बेंडॅझॉल गोळयांच्या वार्षिक गरजेचे निर्धारण करतील.
लोह व फॉलिक अॅसीड गोळयांचे वितरण व रक्तक्षयाकरीता छाननी.
- इयत्ता ६ वी ते १२ वी मधील किशोरवयीन मुला – मुलींकरीता कार्यक्रमाची अंमलबजावणी करावी.
- १० ते १ ९ वर्षे वयोगटातील शाळाबाहय मुलींना लोह व फॉलिक अॅसीड आणि अल्बेंडझोल गोळया देण्यात याव्यात.
- अविवाहित आणि विवाहित गर्भवती नसणाऱ्या दोन्ही गटातील मुलींचा समावेश असावा.
- सबला योजना सरु असलेल्या जिल्हयांमध्ये किशोरी समुह मंचाचा किशोरवयीन मुलींना एकत्र आणण्याकरिता उपयोग करावा.
- इतर जिल्हयांमध्ये अंगणवाडी सेविकांनी आशांच्या मदतीने किशोरवयीन मुलींना अंगणवाडी केंद्रात प्रत्येक सोमवारी ठराविक वेळेवर जेवणानंतर एक तासाने एकत्रित करावे.
- सर्व शाळांमध्ये एप्रिल महिन्यात किंवा नविन सत्र सुरु झाल्यानंतर हा कार्यक्रम करावा.
- वैयक्तिक पाठपुरावा कार्ड भरण्याबाबत शिक्षकांनी विद्यार्थ्यांन मार्गदर्शन करावे.
- नोडल शिक्षकांनी , इतर वर्ग शिक्षकांच्या सहभागाने इयत्ता ६ वी ते १२ वी मधील किशोरवयीन मुला – मुलींनी लोह व फॉलिक अॅसीड गोळया सेवन केल्याची खात्री करावी.
- लोह व फॉलिक अॅसीड गोळी प्रत्येक सोमवारी ठराविक वेळी मध्यान्ह / दुपारच्या जेवणा नंतर एक तासाने द्यावी.
- शिक्षकांनी / अंगणवाडी सेविकानी लोह व फॉलिक अॅसीड गोळी घेण्यासाठी शुध्द पाण्याची व्यवस्था करावी.
- शिक्षकांनी / अंगणवाडी सेविकेनी विद्यार्थ्यांसमोर लोह व फॉलिक अॅसीड गोळी घ्यावी.
- विद्यार्थी किंवा अंगणवाडीतील मुलगी जर सोमवारी गैरहजर असेल किंवा लोह व फॉलिक अॅसीड गोळी सेवन केली नसेल तर त्याच आठवडयात गोळी सेवन केल्याची खात्री करावी . पुढच्या आठवड्यात गोळी सोमवारीच द्यावी.
- शिक्षक / अंगणवाडी सेविका किशोरवयीन मुला – मुलींची नखे , तळहात , डोळयाच्या पापणी- खालील भाग आणि जीभेवरील फिक्कटपणाची तपासणी करुन त्यांचे मध्यम / तीव्र रक्तक्षयाकरीता वर्गीकरण करतील.
- फिक्कटपणाची लक्षणे आढळलेल्या मुला – मुलींना जवळच्या आरोग्य संस्थेत रक्तक्षयाच्या उपचाराकरीता पाठवावे.
- शाळांना सुट्टया लागण्यापुर्वी विद्यार्थ्यांना आवश्यक संख्येने लोह व फॉलिक अॅसीड गोळया देऊन त्यांनी त्या गोळया सुटीच्या काळात पालकांच्या देखरेखीखाली घेण्या बाबत सांगावे.
- शिक्षकांनी सुट्टी संपल्यानंतर गोळयांच्या पाकीटांचे निरीक्षण करुन गोळया सेवन केल्याची खात्री करावी.
- काही मुलीमध्ये / लाभार्थ्यांमध्ये काळी शौचास, मळमळणे, उलटी होणे असे किरकोळ दुष्परिणाम दिसून येतात. परंतू हे दुष्परिणाम बरेचदा अल्पकालीन असतात आणि लोह व फॉलिक अॅसीड गोळया दुष्परिणामाची पुनरावृत्ती कालांतराने कमी कमी होत जाते असे सांगावे.
- एखाद्याने अस्वस्थता / दुष्परिणामाबद्दल तक्रार केल्यास शिक्षकांनी / अंगणवाडी सेविकेनी त्याला / तिला आरोग्य सेविकेकडे पाठवावे.
- शिक्षकांनी / अंगणवाडी सेविकेनी लोह फॉलिक अॅसीड गोळयांच्या फायद्याबद्दल व मुला – मुलींना खालील माहिती द्यावी.
टिप : – किशोरवयीन गर्भवती मुलींना जवळच्या आरोग्य संस्थेत पाठवावे.
वर्ग शिक्षक/अंगणवाडी सेविकांकडून संनियंत्रण:-
- वैयक्तिक पाठपुरावा कार्ड अद्ययावत व सुरक्षित ठेवण्यासाठी अंगणवाडी सेविका जबाबदार राहतील. ( प्रपत्र -१ )
- अंगणवाडी सेविका किशोरवयीन मुलींनी अंगणवाडी केंद्रातून घेतलेल्या लोह व फॉलिक अॅसीड गोळयांची प्रपत्र – ७ अ मध्ये दर्शविल्याप्रमाणे माहिती एकत्र करतील आणि ती माहिती त्यांच्या मुख्य सेविकांना पाठवतील.
- मासिक अहवालाची १ प्रत आरोग्य सेवक / सेविकेला पाठवतील.
- अंगणवाडी सेविका पुरवठा – अनुपालन नोंदवही अद्ययावत ठेवतील.
- वैयक्तिक पाठपुरावा कार्ड योग्य प्रकारे भरले किंवा नाही हे तपासण्याची जबाबदारी नोडल शिक्षक आणि वर्ग शिक्षक यांची राहील.
- वर्ग शिक्षक , प्रपत्र -२ नुसार संनियंत्रण नोंदवही शाळेत ठेवतील.
- प्रत्येक आठवडयात वर्ग शिक्षकाव्दारे नोंदवहीतील माहिती अद्ययावत करण्यात येईल.
- महिन्याच्या शेवटी वर्ग शिक्षकाने प्रत्येक महिन्यात ४/५ लोह व फॉलिक अॅसीड गोळया सेवन केलेल्या मुला – मुलींची माहिती एकत्र करावी ( महिन्यात ५ आठवडे असल्यास ५ गोळया ).
- अशाच प्रकारची माहिती जंतनाशक गोळया देण्याच्या महिन्यात एकत्रितकरण्यात यावी.
- ज्या मुला – मुलींनी एका महिन्यात ४ लोह व फॉलिक अॅसीड गोळया सेवन केल्या नसतील तर प्रपत्रातील शेरा रकान्यात कारणासह नमूद करण्यात यावे आणि शाळेच्या एकत्रित अहवालात त्याची नोंद घ्यावी.
- नोडल शिक्षकाने मासिक वर्ग अहवाल प्रपत्रावरुन शालेय अहवाल ( प्रपत्र ३ ) मध्ये माहिती एकत्र करुन शाळेच्या प्राचार्याकडे सादर करतील.
- शाळेचे प्राचार्य मासिक शालेय अहवाल प्रपत्रातील माहितीची तपासणी करुन बरोबर असल्याची खात्री करतील व स्वाक्षरी करुन दर महिन्यात तालुका शिक्षणाधिकारी यांच्याकडे पाठवतील . शाळेचे प्राचार्य मासिक अहवालाची प्रत आरोग्य सेवक / सेविकेकडे पाठवतील.
- लोहयुक्त गोळीच्या सेवनामुळे लाभार्थ्याना पोटदुखी, मळमळ, व क्वचित उलटी, होऊ शकते अशा प्रकारचा त्रास झाल्यावर सर्व शाळा व अंगणवाडीमध्ये दुरध्वनी फलक दर्शनी भागावर लावावा जेणेकरुन शिक्षक आरोग्य विभागाला त्वरीत संपर्क करु शकतील.
आरोग्य सेवकाने (MPW) करावयाच्या कामे:-
- आरोग्य सेवकाने दरमहा कार्यक्षेत्रातील दोन शाळेस भेटी दयावयाच्या आहेत. महिन्यातील कोणत्याही दोन सोमवारी शाळेतील मधल्या सुटटीत भेट दयावी, भेटीचा उद्येश कार्यक्रम अंमलबजावणीसाठी पडताळणी करणेचा आहे.
- जंतनाशक गोळया वाटपाच्या दिवशी कार्यक्षेत्रातील एका शाळेला मधल्या सुट्टीत भेट दयावयाची आहे.
- आयएफए / अल्बेंडाझॉल गोळयाचा साठा एक महिना पुरेल इतक आहे का ही माहिती शाळेच्या नावनोंदणीवरुन ( ६-१२ ) संख्या बघुन करावी.
- शाळेत विदयार्थी आयएफएच्या गोळया कॅपीयनच्या दिवशी खातो का अथवा काही विद्यार्थी गोळया लपवतात अथवा फेकुन देतात.
- शिक्षकानी विद्यार्थी निहाय रेकॉर्ड व अहवाल बरोबर ठेवले आहे का?
- विद्यार्थी / शिक्षक गोळयांच्या दुष्परीणामांची किंवा गोळया घेत असताना इतर समस्यांची तक्रार करत आहे का?
- विद्यार्थी व पालक यांचा गोळया घेण्यास तक्रार – औषधसाठा उशीरा पोहोचणे, औषधसाठा संपणे, औषधे योग्य प्रकारे साठवण न करणे, औषधसाठा मुदतबाहय होणे.
- अंगणवाडी केंद्राना भेट देऊन किशोरवयीन मुलीनी गोळया खाल्याची खात्री करणे वैयक्तिक पाठपुरावा कार्ड भरले किंवा नाही याची पडताळणी करणे.
- बहुउद्देशिय आरोग्य सेवक यांनी गरजेनुसार वेळोवेळी रक्तक्षय व आरोग्य शिक्षण या बददल व शाळा , अंगणवाडी तसेच कार्यक्षेत्रात व इतर ठिकाणी आरोग्य शिक्षण दयावे.
या योजनेचा अहवाल कोणी कोणी व कोणाकडे सादर करावा?
- सदर योजनेअंतर्गत शाळेचा अहवाल प्रपत्र -३ मध्ये तयार करुन नोडल शिक्षकांनी मुख्याध्यापक यांचेकडे दयावा.
- मुख्याध्यापकानी सदर अहवाल गटशिक्षणाधिकारी यांना दरमहा सादर करावा.
- गटशिणाधिकारी यांनी सर्व अहवाल संकलित करुन जिल्हा आरोग्य अधिकारी यांना सादर करावा.
- आरोग्य सेवक ( पु / स्त्री ) शाळेच्या भेटीचा अहवाल फॉर्म क्र. ६ मध्ये प्रा. आ. केंद्राना सादर करावा.
- प्रा. आ. केंद्राच्या वैदयकिय अधिकारी यांनी सर्व अहवाल संकलित करुन जिल्हा आरोग्य अधिकारी यांना फॉर्म क्र. ८ मध्ये सादर करावा.
- अंगणवाडी सेविकेनी ७ अ मध्ये अहवाल तयार करुन मुख्य सेविकेकडे सादर करावा.
- मुख्य सेविका यांनी प्राप्त झालेले अहवाल ७ ब मध्ये संकलित करुन प्रकल्प अधिकारी यांना सादर करतील.
- गट शिक्षणाधिकारी व प्रकल्प अधिकारी यांचेकडून प्राप्त झालेले अहवाल जिल्हा आरोग्य अधिकारी यांनी संकलित करुन फॉर्म क्र .५ मध्ये अहवाल राज्य स्तरावर सादर करतील.